(Bài viết đăng trong trang web Diễn Đàn Âm Nhạc Giai Điệu Xanh năm 2008)
Bạn "TrongHao Tran" gửi e-mail hỏi tôi như sau:
"Thưa nhạc sĩ Đắc Tâm, cháu là người rất hâm mộ các ca khúc mà nhạc sĩ viết. Cháu là một giáo viên dạy môn âm nhạc ở trường phổ thông. Cháu có viết mấy ca khúc. Cháu làm thu CD để nghe thử. Cháu kg biết gửi đi đâu để đăng kí bản quyền, cũng như làm thế nào để đưa ca khúc của mình vào đời sống âm nhạc. Nhạc sĩ giúp cháu với. Cháu cảm ơn."
=================================
Những câu hỏi trên cũng là những câu hỏi của các bạn chọn lựa bước vào con đường sáng tác ca khúc. Qua bài viết này, tôi sẽ trình bày 2 mặt của đời sống âm nhạc tại TP HCM hiện nay.
Có 2 cách để đưa ca khúc ra thị trường:
- bằng chính lực của tác giả hoặc
- bằng lực của "người khác".
Nếu tự bản thân vận động thì các bạn cần phải:
- Quen biết với một nhạc sĩ nổi tiếng và nhờ người này giúp đở mình. Điều này tốt nhưng cũng sẽ có mặt tiêu cực là, nếu nhạc sĩ này không phải là người tốt thì có nguy cơ là ca khúc của các bạn sẽ "được" người này "luộc" ngay tức thì. Và các bạn chỉ biết ngậm ngùi cay đắng nhìn đứa con tinh thần của mình được người khác trang điểm và dẫn dắt.
- Xâm nhập vào cộng đồng ca nhạc sĩ bằng cách tham gia vào một câu lạc bộ sáng tác ca khúc nào đó. Các CLB này luôn sẳn sàng đón chào các bạn. Đừng ngần ngại nếu không được ai giới thiệu mình, hãy cứ đến gặp trực tiếp người đứng đầu CLB (chủ nhiệm) và trình bày ý muốn tham gia sinh hoạt sáng tác. Các chủ nhiệm CLB này đều được nhiều nhạc sĩ trong Hội Âm Nhạc TP biết.
- Khi đã tham gia CLB Sáng Tác Ca Khúc thì bạn sẽ có dịp làm quen với ca sĩ và chính những người này sẽ là người giới thiệu ca khúc cho các bạn. Nhưng đừng mơ đến các ca sĩ "hàng top" nếu bạn không có nhiều tiền. Chắc chắn các bạn sẽ rất khó tiếp cận được với các ca sĩ "sao" vì bạn sẽ bị người quản lý ca sĩ chận ngay từ đầu. Thù lao (tôi gọi là "giá") của các ca sĩ này được tính từ hàng triệu đồng/ca khúc trở lên tùy theo sự "nổi tiếng".
Điều đáng suy ngẫm là cho dù ca khúc không hay, các ca sĩ này cũng sẽ hát nếu "đúng giá".
Cái lợi của việc tham gia CLB Sáng Tác Ca Khúc, ngoài việc quen biết ca sĩ là các bạn cũng sẽ nhanh chóng biết đến các nhạc sĩ hòa âm, phòng thu âm.
Qui trình "sản xuất" một ca khúc: sáng tác -> chọn ca sĩ -> phối âm (bằng sequencer hoặc thu âm với ban nhạc thật) -> thu âm ca sĩ -> cân chỉnh (mixing) và hoàn chỉnh (mastering) âm thanh.
1. Tự thực hiện:
Không có gì thích bằng việc tác giả tự dàn dựng ca khúc của mình. Mà muốn làm được điều này thì các bạn phải biết hòa âm và sẽ hay hơn nếu các bạn có kinh nghiệm chơi chung với một ban nhạc.
Việc cần thiết phải làm đầu tiên là tìm người hát. Không cần phải là ca sĩ chuyên nghiệp nhưng phải là người biết hát, có chất giọng để diễn đạt được ca khúc. Điều này dễ mà khó vì rất nhiều nhạc sĩ không tìm ra được người hát cho "ra" các ca khúc của mình. Không có gì hạnh phúc bằng Trịnh Công Sơn có Khánh Ly, Phương có Lê Uyên, Từ Công Phụng có Từ Dung. Khi tìm được sự kết hợp này thì cả tác giả lẫn người hát sẽ như diều gặp gió.
Sau đó bạn làm hòa âm trên PC hoặc nếu không rành làm nhạc trên PC thì các bạn viết phân phổ hòa âm và thuê các nhạc công thu âm sống.
Điều quan trọng là các bạn phải dàn dựng tác phẩm mình cho thật đàng hoàng. Bài hát được thu âm phải nghe như chuyên nghiệp. Do đó việc chọn lựa phòng thu âm cũng không nên dễ dải, không nên tin vào trang thiết bị hiện đại mà các bạn hãy lựa chọn phòng thu âm của người có "tay nghề" chuyên môn về âm thanh. Lại cũng phải mất thời gian để thăm dò và tìm hiểu!
Rồi phải thiết kế bìa, nhãn cho CD.
Khi CD đã được chuẩn bị hoàn chỉnh, các bạn cũng nên tham khảo ý kiến của người thân, bạn bè và nhất là của những nhạc sĩ thật sự có trình độ thẩm mỹ nghệ thuật cao và có tâm. Tuy vậy, các bạn phải là người quyết định cho sản phẩm của mình.
2. Nhờ người khác lo:
Muốn có "người khác" lo cho ca khúc của các bạn thì các bạn cần phải lê la rât nhiều với giới chuyên nghiệp làm nhạc mà hiện nay thiên hạ đang sính chữ "PRODUCER".
Giới Producer VN hiếm có người làm đúng nghĩa công việc của một Producer là: tìm nhân tố mới (nhạc sĩ, ca sĩ) để mà dàn dựng, tung ra thị trường và... lượm tiền. Đa số là chờ nhạc sĩ/ca sĩ chưa có tên đến nhờ vả và lẽ dĩ nhiên khi nhờ vả thì họ phải bỏ tiền ra tất cả từ A đến Z để cho các producers này thực hiện.
Làm sao làm quen được với những "producers" này? Đừng lo, các bạn cứ thoải mái đến nhờ vả vì họ đang "chờ" khách hàng mà! Thông qua liên lạc, trao đổi, các bạn có thể đánh giá được "trình độ" và "đức tính" của đối tác để quyết định giao trứng.
Một kịch bản thông dụng cho các bạn khi nhờ người khác lo cho mình:
Lúc đầu, producer sẽ cho bạn biết:
- Làm CD không tốn nhiều tiền đâu.
- Ca khúc của các bạn rất hay, phù hợp với thị trường và do đó không làm thì uổng!
và các bạn phải ứng trước 1/2 số chi phí đã được thỏa thuận lúc đầu.
Dần dà, trong quá trình thực hiện, sẽ có nhiều thay đổi/bổ sung để cho ca khúc tốt hơn. Điều này có nghĩa là thêm và thêm chi phí nhưng sản phẩm thì vẫn chưa thấy hoàn chỉnh... Các bạn sẽ quyết định ra sao? Các bạn phải đeo theo thôi vì đã chi tiền rồi. Không theo thì mất hết. Và...
... khi CD hoàn chỉnh thì các bạn sẽ cảm thấy hài lòng và quên đi việc mình đã bị lừa.
Vì vậy, tôi khuyên các bạn nên tìm hiểu cộng đồng ca nhạc sĩ thật kỹ trước khi quyết định giao cho một người nào đó làm CD cho mình. Cũng may là đời này vẫn còn những nhạc sĩ tốt và có tâm.
3. Tìm nhà phát hành và quảng cáo:
Khi chưa có kỹ thuật phòng thu âm ảo (trên vi tính) thì bài hát được phát hành trên đĩa nhựa, băng từ và việc dàn dựng, thu âm rất khó khăn, tốn tiền cho nên... chỉ có những ca khúc hay và giọng hát chuyên nghiệp mới được chọn để phát hành. Còn thời đại này thì làm nhạc quá dễ và ít tốn kém và chính điều này đã giúp cho nhiều ca khúc và ca sĩ "tào lao" ra đời.
Sau khi đã tổng hợp được đủ bài hát cho một CD (8~10 ca khúc), các bạn có thể tìm đến các công ty phát hành băng đĩa nhạc (Phương Nam, Vafaco, Lạc Hồng, Rạng Đông...) để nhờ xin giấy phép xuất bản, in ấn và phân phối CD của các bạn. Vì là đơn vị kinh doanh kiếm tiền nên các công ty này chỉ quan tâm đến việc thanh toán đầy đủ các chi phí cho họ còn việc kiểm duyệt là trách nhiệm của Sở Văn Hóa, Thể Thao và Du Lịch.
Kế đến là các bạn phải làm quen với các nhà báo và "bồi dưỡng" cho họ để lo cho việc quảng cáo CD khi được phát hành mà cũng chưa chắc là họ sẽ đăng tin cho các bạn.
Cuối cùng là các bạn đừng mong sẽ thu được lợi nhuận từ việc bán CD. Chỉ có mất tiền để thỏa mãn được ước muốn "góp mặt với đời". Nếu trong CD có ca khúc ăn khách thì tự động CD lậu sẽ phổ biến giúp các bạn nhưng tiền lời thì rơi vào túi người khác. Nhưng cái được của việc phát hành CD lậu là bài hát của các bạn sẽ được nhiều người nghe hơn.
4. Đăng ký bản quyền ca khúc:
Các bạn đăng ký bản quyền ca khúc để làm gì? Ai sẽ giải quyết nếu có xảy ra tranh chấp? Luật sư? Trung Tâm Bảo Vệ Quyền Tác Giả Âm Nhạc Việt Nam? Tòa án dân sự?
Nếu xảy ra tranh chấp mà các bạn là người đi kiện thì các bạn sẽ luôn là người bị thiệt. Tin tôi đi. Có rất nhiều vụ vi phạm tác quyền nhưng rồi huề cả làng!
Các bạn có thể đăng ký bản quyền với Cục Bản Quyền Tác Giả, và ký hợp đồng ủy thác tác phẩm với Trung Tâm Bảo Vệ Quyền Tác Giả Âm Nhạc để nhờ nơi này lấy tiền tác quyền giúp cho các bạn nếu có nơi nào đó sử dụng tác phẩm của các bạn để kinh doanh. Nhưng hãy tin tôi tiếp đi, Trung Tâm này thu được 10 và chỉ trao lại cho các bạn 1 vì bạn không thể nào kiểm soát được đầu vào.
Khi tác phẩm của các bạn bị "đánh cắp" thì các bạn phải nên thích thú chứ vì có hay mới được bắt chước. Và như vậy, cứ để cho các "nhạc sĩ" ăn cắp còn các bạn thì cứ tiếp tục sáng tác thêm nhiều giai điệu đẹp để cho họ ăn cắp tiếp. Cho đến khi các bạn ngưng sáng tác thì các "nhạc sĩ" trộm cắp này cũng sẽ không còn đất sống nữa vì không còn bài hay để mà ăn cắp nữa!
Hãy quên chuyện tác quyền đi. Xã hội mình chưa phải là xã hội thượng tôn luật pháp. Hãy cứ sáng tác như là một nhu cầu, một thúc bách. Điều này cũng đủ cho ta hạnh phúc rồi.
Bạn "TrongHao Tran" gửi e-mail hỏi tôi như sau:
"Thưa nhạc sĩ Đắc Tâm, cháu là người rất hâm mộ các ca khúc mà nhạc sĩ viết. Cháu là một giáo viên dạy môn âm nhạc ở trường phổ thông. Cháu có viết mấy ca khúc. Cháu làm thu CD để nghe thử. Cháu kg biết gửi đi đâu để đăng kí bản quyền, cũng như làm thế nào để đưa ca khúc của mình vào đời sống âm nhạc. Nhạc sĩ giúp cháu với. Cháu cảm ơn."
=================================
Những câu hỏi trên cũng là những câu hỏi của các bạn chọn lựa bước vào con đường sáng tác ca khúc. Qua bài viết này, tôi sẽ trình bày 2 mặt của đời sống âm nhạc tại TP HCM hiện nay.
Có 2 cách để đưa ca khúc ra thị trường:
- bằng chính lực của tác giả hoặc
- bằng lực của "người khác".
Nếu tự bản thân vận động thì các bạn cần phải:
- Quen biết với một nhạc sĩ nổi tiếng và nhờ người này giúp đở mình. Điều này tốt nhưng cũng sẽ có mặt tiêu cực là, nếu nhạc sĩ này không phải là người tốt thì có nguy cơ là ca khúc của các bạn sẽ "được" người này "luộc" ngay tức thì. Và các bạn chỉ biết ngậm ngùi cay đắng nhìn đứa con tinh thần của mình được người khác trang điểm và dẫn dắt.
- Xâm nhập vào cộng đồng ca nhạc sĩ bằng cách tham gia vào một câu lạc bộ sáng tác ca khúc nào đó. Các CLB này luôn sẳn sàng đón chào các bạn. Đừng ngần ngại nếu không được ai giới thiệu mình, hãy cứ đến gặp trực tiếp người đứng đầu CLB (chủ nhiệm) và trình bày ý muốn tham gia sinh hoạt sáng tác. Các chủ nhiệm CLB này đều được nhiều nhạc sĩ trong Hội Âm Nhạc TP biết.
- Khi đã tham gia CLB Sáng Tác Ca Khúc thì bạn sẽ có dịp làm quen với ca sĩ và chính những người này sẽ là người giới thiệu ca khúc cho các bạn. Nhưng đừng mơ đến các ca sĩ "hàng top" nếu bạn không có nhiều tiền. Chắc chắn các bạn sẽ rất khó tiếp cận được với các ca sĩ "sao" vì bạn sẽ bị người quản lý ca sĩ chận ngay từ đầu. Thù lao (tôi gọi là "giá") của các ca sĩ này được tính từ hàng triệu đồng/ca khúc trở lên tùy theo sự "nổi tiếng".
Điều đáng suy ngẫm là cho dù ca khúc không hay, các ca sĩ này cũng sẽ hát nếu "đúng giá".
Cái lợi của việc tham gia CLB Sáng Tác Ca Khúc, ngoài việc quen biết ca sĩ là các bạn cũng sẽ nhanh chóng biết đến các nhạc sĩ hòa âm, phòng thu âm.
Qui trình "sản xuất" một ca khúc: sáng tác -> chọn ca sĩ -> phối âm (bằng sequencer hoặc thu âm với ban nhạc thật) -> thu âm ca sĩ -> cân chỉnh (mixing) và hoàn chỉnh (mastering) âm thanh.
1. Tự thực hiện:
Không có gì thích bằng việc tác giả tự dàn dựng ca khúc của mình. Mà muốn làm được điều này thì các bạn phải biết hòa âm và sẽ hay hơn nếu các bạn có kinh nghiệm chơi chung với một ban nhạc.
Việc cần thiết phải làm đầu tiên là tìm người hát. Không cần phải là ca sĩ chuyên nghiệp nhưng phải là người biết hát, có chất giọng để diễn đạt được ca khúc. Điều này dễ mà khó vì rất nhiều nhạc sĩ không tìm ra được người hát cho "ra" các ca khúc của mình. Không có gì hạnh phúc bằng Trịnh Công Sơn có Khánh Ly, Phương có Lê Uyên, Từ Công Phụng có Từ Dung. Khi tìm được sự kết hợp này thì cả tác giả lẫn người hát sẽ như diều gặp gió.
Sau đó bạn làm hòa âm trên PC hoặc nếu không rành làm nhạc trên PC thì các bạn viết phân phổ hòa âm và thuê các nhạc công thu âm sống.
Điều quan trọng là các bạn phải dàn dựng tác phẩm mình cho thật đàng hoàng. Bài hát được thu âm phải nghe như chuyên nghiệp. Do đó việc chọn lựa phòng thu âm cũng không nên dễ dải, không nên tin vào trang thiết bị hiện đại mà các bạn hãy lựa chọn phòng thu âm của người có "tay nghề" chuyên môn về âm thanh. Lại cũng phải mất thời gian để thăm dò và tìm hiểu!
Rồi phải thiết kế bìa, nhãn cho CD.
Khi CD đã được chuẩn bị hoàn chỉnh, các bạn cũng nên tham khảo ý kiến của người thân, bạn bè và nhất là của những nhạc sĩ thật sự có trình độ thẩm mỹ nghệ thuật cao và có tâm. Tuy vậy, các bạn phải là người quyết định cho sản phẩm của mình.
2. Nhờ người khác lo:
Muốn có "người khác" lo cho ca khúc của các bạn thì các bạn cần phải lê la rât nhiều với giới chuyên nghiệp làm nhạc mà hiện nay thiên hạ đang sính chữ "PRODUCER".
Giới Producer VN hiếm có người làm đúng nghĩa công việc của một Producer là: tìm nhân tố mới (nhạc sĩ, ca sĩ) để mà dàn dựng, tung ra thị trường và... lượm tiền. Đa số là chờ nhạc sĩ/ca sĩ chưa có tên đến nhờ vả và lẽ dĩ nhiên khi nhờ vả thì họ phải bỏ tiền ra tất cả từ A đến Z để cho các producers này thực hiện.
Làm sao làm quen được với những "producers" này? Đừng lo, các bạn cứ thoải mái đến nhờ vả vì họ đang "chờ" khách hàng mà! Thông qua liên lạc, trao đổi, các bạn có thể đánh giá được "trình độ" và "đức tính" của đối tác để quyết định giao trứng.
Một kịch bản thông dụng cho các bạn khi nhờ người khác lo cho mình:
Lúc đầu, producer sẽ cho bạn biết:
- Làm CD không tốn nhiều tiền đâu.
- Ca khúc của các bạn rất hay, phù hợp với thị trường và do đó không làm thì uổng!
và các bạn phải ứng trước 1/2 số chi phí đã được thỏa thuận lúc đầu.
Dần dà, trong quá trình thực hiện, sẽ có nhiều thay đổi/bổ sung để cho ca khúc tốt hơn. Điều này có nghĩa là thêm và thêm chi phí nhưng sản phẩm thì vẫn chưa thấy hoàn chỉnh... Các bạn sẽ quyết định ra sao? Các bạn phải đeo theo thôi vì đã chi tiền rồi. Không theo thì mất hết. Và...
... khi CD hoàn chỉnh thì các bạn sẽ cảm thấy hài lòng và quên đi việc mình đã bị lừa.
Vì vậy, tôi khuyên các bạn nên tìm hiểu cộng đồng ca nhạc sĩ thật kỹ trước khi quyết định giao cho một người nào đó làm CD cho mình. Cũng may là đời này vẫn còn những nhạc sĩ tốt và có tâm.
3. Tìm nhà phát hành và quảng cáo:
Khi chưa có kỹ thuật phòng thu âm ảo (trên vi tính) thì bài hát được phát hành trên đĩa nhựa, băng từ và việc dàn dựng, thu âm rất khó khăn, tốn tiền cho nên... chỉ có những ca khúc hay và giọng hát chuyên nghiệp mới được chọn để phát hành. Còn thời đại này thì làm nhạc quá dễ và ít tốn kém và chính điều này đã giúp cho nhiều ca khúc và ca sĩ "tào lao" ra đời.
Sau khi đã tổng hợp được đủ bài hát cho một CD (8~10 ca khúc), các bạn có thể tìm đến các công ty phát hành băng đĩa nhạc (Phương Nam, Vafaco, Lạc Hồng, Rạng Đông...) để nhờ xin giấy phép xuất bản, in ấn và phân phối CD của các bạn. Vì là đơn vị kinh doanh kiếm tiền nên các công ty này chỉ quan tâm đến việc thanh toán đầy đủ các chi phí cho họ còn việc kiểm duyệt là trách nhiệm của Sở Văn Hóa, Thể Thao và Du Lịch.
Kế đến là các bạn phải làm quen với các nhà báo và "bồi dưỡng" cho họ để lo cho việc quảng cáo CD khi được phát hành mà cũng chưa chắc là họ sẽ đăng tin cho các bạn.
Cuối cùng là các bạn đừng mong sẽ thu được lợi nhuận từ việc bán CD. Chỉ có mất tiền để thỏa mãn được ước muốn "góp mặt với đời". Nếu trong CD có ca khúc ăn khách thì tự động CD lậu sẽ phổ biến giúp các bạn nhưng tiền lời thì rơi vào túi người khác. Nhưng cái được của việc phát hành CD lậu là bài hát của các bạn sẽ được nhiều người nghe hơn.
4. Đăng ký bản quyền ca khúc:
Các bạn đăng ký bản quyền ca khúc để làm gì? Ai sẽ giải quyết nếu có xảy ra tranh chấp? Luật sư? Trung Tâm Bảo Vệ Quyền Tác Giả Âm Nhạc Việt Nam? Tòa án dân sự?
Nếu xảy ra tranh chấp mà các bạn là người đi kiện thì các bạn sẽ luôn là người bị thiệt. Tin tôi đi. Có rất nhiều vụ vi phạm tác quyền nhưng rồi huề cả làng!
Các bạn có thể đăng ký bản quyền với Cục Bản Quyền Tác Giả, và ký hợp đồng ủy thác tác phẩm với Trung Tâm Bảo Vệ Quyền Tác Giả Âm Nhạc để nhờ nơi này lấy tiền tác quyền giúp cho các bạn nếu có nơi nào đó sử dụng tác phẩm của các bạn để kinh doanh. Nhưng hãy tin tôi tiếp đi, Trung Tâm này thu được 10 và chỉ trao lại cho các bạn 1 vì bạn không thể nào kiểm soát được đầu vào.
Khi tác phẩm của các bạn bị "đánh cắp" thì các bạn phải nên thích thú chứ vì có hay mới được bắt chước. Và như vậy, cứ để cho các "nhạc sĩ" ăn cắp còn các bạn thì cứ tiếp tục sáng tác thêm nhiều giai điệu đẹp để cho họ ăn cắp tiếp. Cho đến khi các bạn ngưng sáng tác thì các "nhạc sĩ" trộm cắp này cũng sẽ không còn đất sống nữa vì không còn bài hay để mà ăn cắp nữa!
Hãy quên chuyện tác quyền đi. Xã hội mình chưa phải là xã hội thượng tôn luật pháp. Hãy cứ sáng tác như là một nhu cầu, một thúc bách. Điều này cũng đủ cho ta hạnh phúc rồi.
Sửa lần cuối: